ਕੈਰੀਅਰ ਮੁਖੀ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਉਭਾਰ

ਵਿਜੇ ਗਰਗ

ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਰੀਅਰ ਇੱਕ ਤਾਜ਼ਾ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਕਰੀਅਰ ਬਣਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਬਹੁਤ ਵਧੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਰਾਮਾਇਣ ਅਤੇ ਮਹਾਭਾਰਤ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਪਹਿਲੀ ਸਦੀ ਈਸਾ ਪੂਰਵ ਵਿੱਚ ਮਨੂ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਉੱਤੇ, ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਉੱਤੇ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਮੱਧਕਾਲੀਨ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪਣੀਆਂ ਧੀਆਂ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਪ੍ਰਥਾ ਨੇ ਬਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀ ਪ੍ਰਥਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਜਿਸ ਨਾਲ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ 'ਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆਈ । ਇਹ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦਾਜ ਪ੍ਰਥਾ ਵੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਸਮਾਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ ਜਿੱਥੇ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਵਿਤਕਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤਰਿਤ ਕਰਨਾ ਇੱਕ ਕਿਸਮ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਬਣ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਸਮਾਜ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਣੀਆਂ ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦੀ ਮਾਨਤਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਪੱਕੇ ਸਨ। ਇਹ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਕਰੀਅਰ ਵੱਲ ਦੇਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਉਦਯੋਗੀਕਰਨ ਲੈ ਕੇ ਆਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਸਿੱਖਿਆ ਵੀ ਲੈ ਕੇ ਆਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਖੋਲ੍ਹ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਸਿੱਖਿਆ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਛੁਡਾਉਣ ਅਤੇ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਬਿਹਤਰੀ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ।

ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਦੇ ਆਗਮਨ ਨੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਪਰਿਵਰਤਨ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਨਾਲ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁੱਤਰਾਂ ਅਤੇ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਮੌਕੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਅਨਪੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਸਿੱਖਿਆ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਨਕਾਰੇ ਗਏ ਸਨ। ਕਾਨੂੰਨ ਨੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਕੰਨਿਆ ਭਰੂਣ ਹੱਤਿਆ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦਾਜ ਪ੍ਰਥਾ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਦੇਸੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਉੱਨਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਤਰੱਕੀਆਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ। ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਮਹਿਲਾ ਉੱਦਮੀਆਂ ਦੀ ਸਫ਼ਲਤਾ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਅਧੀਨਗੀ ਦਾ ਸਵਾਲ ਉਠਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ। ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਦਾਰਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਦੇ ਸਮਰਥਨ ਨੇ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਪਛਾਣ ਲੱਭਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਤੱਖ ਤਬਦੀਲੀ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਔਰਤਾਂ ਲੇਬਰ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਧਣ ਲੱਗੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵਣਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉੱਦਮ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਤੇ ਲਾਖਣਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਅੱਜ ਦੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਬਣਨ ਅਤੇ ਬਦਲਣ ਲੱਗੇ। ਪਿਛਲੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਮਲਕੀਅਤ ਵਾਲੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਤੀਸ਼ੀਲ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਵਿਸਤਾਰ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਮਾਲੀਆ ਅਤੇ ਰੋਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਵਿਸਤਾਰ ਨੇ ਵੀ ਸੰਖਿਆ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਪਛਾੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਖੇਡਾਂ ਦੀ ਮਰਦ-ਪ੍ਰਧਾਨ ਧਾਰਨਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤਬਦੀਲੀ ਆਈ ਹੈ। ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਪੁਰਸ਼ਾਂ, ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਮੈਰਾਥਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਡਰਾਈਵਿੰਗ, ਸਪੇਸ, ਤਕਨਾਲੋਜੀ, ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ, ਆਰਕੀਟੈਕਚਰ ਆਦਿ। ਕਲਪਨਾ ਚਾਵਲਾ, ਪੀ.ਟੀ. ਊਸ਼ਾ, ਸਾਨੀਆ ਮਿਰਜ਼ਾ, ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਪਾਟਿਲ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਲੋਕ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਤੋੜ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। 

ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਤਕਰੇ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਵਧੀ ਹੈ। ਰਵਾਇਤੀ ਲਿੰਗਕ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਜੋ ਸੁਝਾਅ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਮਾਜਿਕ ਭੂਮਿਕਾਵਾਂ ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਮਾਂ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਮਰਦ ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਨ, ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਓਵਰਹਾਉਲਿੰਗ ਦੇ ਅਧੀਨ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ। ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਆਲਮੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਕੰਮ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀ ਮਾਹੌਲ 'ਤੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਬਦਲਾਅ ਆਇਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਘਰੇਲੂ ਔਰਤ ਵਜੋਂ ਜਾਂ ਕੰਮਕਾਜੀ ਔਰਤ ਵਜੋਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਨਮਾਨਜਨਕ ਸਥਾਨ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਉੱਚ ਵਿਦਿਅਕ ਅਕਾਂਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਹੋਰ ਅਭਿਲਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨਾਲ ਵਧੇਰੇ ਕੈਰੀਅਰ ਮੁਖੀ ਬਣ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਕਰੀਅਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਅਜੇ ਵੀ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਪਾਲਣ-ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਕੀਮਤ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। 

ਕਰੀਅਰ ਓਰੀਐਂਟਿਡ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਦੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ

ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਿੱਖਿਆ, ਕੰਮ ਦੇ ਤਜਰਬੇ, ਬਿਹਤਰ ਆਰਥਿਕ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਮੌਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ, ਔਰਤਾਂ ਸਫਲ ਵਪਾਰਕ ਉੱਦਮ ਬਣਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਾਇਮ ਰੱਖ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਸ ਨਾਲ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵੀ ਬਦਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਔਰਤਾਂ 'ਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਅਜੇ ਵੀ ਜ਼ੁਲਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਲੜਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅਵਿਕਸਿਤ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸਸ਼ੀਲ ਦੇਸ਼ ਵਿਕਸਤ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਦਬਾਅ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਕਾਰ ਅਤੇ ਵਿਕਸਤ ਜਾਂ ਪਛੜੇ ਅਰਥਚਾਰੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਕੰਮਕਾਜੀ ਔਰਤਾਂ ਘਰੇਲੂ ਆਮਦਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਭਲਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 

ਰੁਜ਼ਗਾਰਯੋਗ ਔਰਤਾਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ-ਲਿਖੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹੀ-ਲਿਖੀ ਆਬਾਦੀ ਉੱਚ ਸਾਖਰਤਾ ਦਰ ਵਿੱਚ ਅਨੁਵਾਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਾਖਰਤਾ ਦੀ ਨਿਰੰਤਰਤਾ ਬਣੀ ਰਹੇ। ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਦੀ ਬਹੁਤ ਬਚਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਪੈਸੇ ਦੀ ਉਚਿਤ ਉਪਲਬਧਤਾ ਦਾ ਮਤਲਬ ਡਾਕਟਰੀ ਸੇਵਾਵਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਵੀ ਹੈ ਜੋ ਚੰਗੀ ਸਿਹਤ ਵਾਲੀ ਉੱਚ ਆਬਾਦੀ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ।

ਕਿਉਂਕਿ ਔਰਤਾਂ ਮਰਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਸੋਚਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਕਈ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ, ਵਿਚਾਰ, ਯੋਜਨਾਵਾਂ ਆਦਿ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸੰਸਥਾ ਦਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਿੱਸਾ ਹਨ।

ਲੇਖਕ ਰਿਟਾਇਰਡ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨਲ ਕਾਲਮਨਿਸਟ ਹੈ। ਪ੍ਰਗਟਾਏ ਵਿਚਾਰ  ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿੱਜੀ ਹਨ।